Lë cuntàriéllë dë Vittorië

Vittorië, cacciatorë d’autë tiémpë, té’ u vizië ‘é fëssijà la gèntë dë paésë e spissë    arraccónta fëssarìë.
Fu l’autàiérë chë në sparattë una, mèntrë faciavamë culaziona sott’a na cèrqua affianchë a nu štradónë. U fattë è quištë ed è assai’ spassusë:
“ Cë štèa na vóta a Ripa n’omë chë zë mbriacavë tuttë lë sérë.
‘Štu tizië zë chiamavë Cola e la mugliéra zë chiamavë, manchë a farla appòšta, Cólétta.
 A chille tiémpë lë càsërë, spècië chéllë dë lë povërë opéràië e cuntarinë, évënë pùurèllë: tënèanë massëmë nu parë ‘é štanzuléllë e ‘ntënèanë cèssë.
 La cummeretà zë la mëttèanë sott’u liéttë o ‘nnascunnènnëla rént’a la culunnètta.
Lë surgë facèanë da patrunë réntr’a lë càsërë e pë cumbàttërlë zë mëttèanë lë tagliolë kë l’ésca.
Mó, na séra, Cola rëncasàttë ‘mbriachë fràcëtë e aštiéntë riuscèttë a trùuà la vija dë la casa. Zë ficchiàttë a liéttë e carèttë addùrmitë.
Ròppë nu pòchë ‘é tiémpë, sëntèttë la nëcëssetà ‘é fa nu pòchë r’àcqua. Zë auzàttë e a u scurë mënàttë la manë pë piglià u pisciaturë. Affërràttë na cósa ‘ntèrra e pisciattë  Cóla a funtanèlla.
Ma ‘mbriachë cummë štèa, zë muvèa a dritta e a manchë, ca ‘nzë rëggèa ’n piédë. Quannë ‘é bòttë rèttë n’allùcchë ca pòchë cë mancàttë ca nnë svigliassë tuttë u paésë : “ Ahjé Colë! Ahjé Colë! lu ndindànguëlë rént’a la tagliolë!”.
La muglièra zë svigliàttë dë soprassaltë e aštumàttë: “ Të z’ada štëccuà, ‘qquëscì ‘ntë ‘mbriéchë cchiù! “
                                             

   *   *   * Parte 2

Štammatina zë në vè rërènnë Vittorië e më dicë: aspiéttë ca të voglië ‘rràccuntà ‘štu fattë chë m’ha rittë ‘Ntonië u farmacištë iérësséra a la Casina.
“ Štèa sèmpë a Ripa na cocchia ‘é cuntarinë chë zë chiamavënë Cola e Colétta.
Évënë ddu’ chë avèanë passatë la tréntina. Évënë gurùte sèmpë bona salùtë. Mò capëtàttë ca Colétta zë mëttèttë a liéttë  e zë lamëntavë ca lë facèa malë la panza. Subbëtë Cólë corrë a chiamà u miérëchë, il quale va e le ordina un crištiérë, chë chiamë ‘nterocrisme.
Lë rà na buština e órdëna dë sciògliërla rént’all’acqua tiépëda. Mò Cóla chë nnë tënèa u štrumèntë pë fa u crištiérë va da u farmacistë p’u accattà e ‘Ntonië lë cérca millë lirë.
U giovënë vërènnë ca cuštavë troppë, dicèttë: - donn’Anto’ më fiè vëdè cómë fënzionë? - e ‘Ntonië, u farmacistë, ciù fa vërè.
Cóla ca zë crërévë assaië saputë e a furbizia nn’éva cchiù féssë ‘ell’àutë, rëngrazia e zë në va. Corrë ‘ncampagna e piglia la pompa pë menà l’acqua a la vigna. Torna a la casa e dicë a la mugliéra: - Zittë Colétta ca mó të faccë avëzà-.
Sciacqua la pompa, la rëégne r’acqua e cë squaglia réntrë la buština chë l’ha ratë u miérëchë.
Rëvà da la mugliéra e dicë: - ‘pprëparëtë Colétta !-. Cóletta zë méttë ‘nculë pëzunë e Cólë piglië la mira e ficchia u cannuóttë ‘n culë a la mugliéra e ‘ncumènza a pumpà: Tatàn,tatàn,tatà. La mugliéra zë méttë alluccà – Bastë Cólë ca mó me šchiéttë! Bastë Colë ca mò më šchiéttë!- e Cólë a calmarla – Zittë Cólétta ca të faccë avëzà-. E intantë cuntinuavë a pumpà cummë s’avéssa mënà l’acqua a nu tummëlë ‘é vigna:
 Tatà,tatàn,tatàn,tatà… Tatàn , tatàn, tatà..Tàtà,tàtàn,tàtàn,tàtà….
Cólétta alluccavë ancora cchiù fortë- Bastë Cólë! Bastë Cólë, mò më šchiéttë!- e Cóla ancora – Zitta Cólétta ca mó të faccë avëzà- e cuntinuavë a pumpà: tatàn tatà, tatàn tatà, tatan, tatà e chélla povera Cólétta ancora alluccava – Basté Cólë, basté Cólë! Colë ca mo më šchiéttë! Cólë mó më šchiéttë!Mò më šchiéttë!..-.
Cólë allora ‘mbrëssiunàtësë da u dulórë chë la móglië lamëntava, vo’i’ vërè fin’ addò è arrëvata la mërëcina e fa ca vo’ ‘uardà réntr’a u buchë d’u cule: Léva u canniéllë e fa ca vo’ ‘uardà réntrë…ma nn’arriva a lëvà u tubbë ca lë vè na scrëzzàta ‘nfaccia chë lë cagnë lë cunnutàtë e  allùcca Cólë mó: -Cólétta, Cólétta mammë comé stié ‘mbérézzatë!-.
Cèrtë ca štammatina Vittorië ci ha fattë piscià sottë pë lë rësatë.  

*** 

 N’àtu cacciatórë chë ricë nu sacchë ‘é fëssarijë zë chiamë Giùannë.
Quissë è unë ca lë sparë gròssë.
Zë në vè na séra e fa ‘mbaccë a Vittorië: Vitto’ mbè, chë avétë fattë ajérë vu’?
Vittorië l’arrëspunnèttë: “Niéntë, nu parë ‘é quaglië l’ha sparatë ‘Ntonië. U canë mié’ haj’ vištë ca z’è ficchiatë rént’a nu frattónë.  I’ allórë më štèa p’avvicënà, quannë vérë chë z’àuzë nu faggianë chë ponta drittë vèrzë ‘é Arnaldë e nn’u hajë pututë sparà .
E vu’ cumpà, ch’avétë fattë?”. -Eh, fussë mënutë chë mé. Pasqualë ha fattë ddu’ lèbbrë e i’ hajë fattë diécë quaglië e ddu’ faggianë: Unë m’è sciutë ‘nnàntë a la Cannavina, da rént’a na vigna e n’autë pochë cchiù sottë. Campijavë rént’a lë pëmmarólë-.
Vittorië rèšta nu pochë pënziërusë e po’ fa:” Cumpà Giua’, i’ proipa la sëttëmana passata so’ jutë là kë l’amicë e sémë truàtë appéna quattë quaglië. Ma sciè sëcurë ca l’(av)étë fattë llà ‘ssa sélvaggina?”
Giuannë rëspunnèttë “ sì štèanë vicinë a na zònétta a falaschë; l’ha puntatë Zorro”.
-Ma chi, u canë tuo’?- addummanne Vittorie. – Ma së quillë nn’è capacë manchë ‘é truuà na morrë ‘é štarnë!-.
Cumpà ma chë dicë? ma ‘nfussë mica ‘llu cacchiuolë d’u cane tuo’!-.
-Mè’ Giua’, nnë dì fëssarijë, cala mò, forzë ca sciè fattë na quaglia cë pozzë purë crérrë, ma diécë quaglië e ddu’ faggianë proipa no-, ricèttë Vittorië.
-Ma avéramèntë i’ hajë fattë na quaglia e nu faggianë; chill’autë l’ha fattë: tré quaglië Ernèštë, ddu’ Mënguccë, tré Francischë e una Marië.”
-Mbè, mò ncumènza a èsse’ cchiù crëdibblë u fattë-, respunnètte Vittorie.
-Ma po’ Pasqualë addò u ha fattë u lèbbrë?- addummannattë ancora Vittorië.
-E u ha fattë rént’a na macchiètta ‘é jënèštrë, a lë spallë d’u vušchéttë chë šta vicinë a la vigna ‘é  Cinchëlirë- rëspunnèttë Giuannë.
-Ma quanta quaglië ha fattë Pasqualë?- addummannatte ancora Vittorië.
-Niéntë, ha fattë na quaglia sultantë-.
-Sciè sicurë?… ma nn’éva fattë purë u lèbbrë?-.
-Nonë ha fattë na quaglia.-
-E tu, n’ha fattë n’auta. È vé’ cumpà?-
-Sinë cumpà.
-Già, hajë capitë. Vu’ (av)étë vištë sulë passà na quaglia e avétë sëntitë la puzza d’u faggianë chë facèttë Titë là e chë hajë vištë chë l’uocchië mié’. Ma va Giuà!-
- Scusë cumpà, hajë smammatë na palla pë të fa arrajà.

Francischë Sparaciéllë è nu cacciatórë patitë pë la caccia a u cignàlë.
La squadra so’, cumpòšta da cinchë cacciaturë, té’ la nnummënata d’èssë la cchiù in gamba  e ogni vóta chë jéscënë, zë rëtirënë sèmpë chë nu parë ‘é cignàlë o chë nu parë ‘é lèbbrë, s’avissënë j’ a lèbbrë, pëcché z’ha da sapé ché nu buonë cacciatorë se va a cignalë, caccéia sulë cignalë.
Mó, fu l’autajérë chë scènnë pë na battuta a u cignalë, pë ‘ncoppa a u Matésë.
Da la séra prima apprëparannë lë canë, z’assignannë lë poštë, apprëparannë la culaziona, chë nn’ha ma’ mancà, cumme nn’ha mancà maië u vinë in abbóndanza. Z’avviannë a u poštë andò ìvëna j’ lorë.
Sciugliènnë lë canë e, dopë nu pochë, lë cacciunë sëntènnë l’usëmë e ncumënzannë a sfëlà pë ‘bbascë a nu canalónë: Uà uà! Uà uà! Abbaiàvënë lë cacciunë appriéssë a u cignalë. Finalmèntë lë canë riuscènnë a štancà la pòvëra bèštia e la mannànnë pë ‘ncoppa a na sagliuta andò štèa appuštatë unë arrét’a n’arburë.
Nu pochë cchiù là cë në štèa n’autë, appuštatë rrét’a na rocchia.
Ècchë ca sfila u cignàlë vèrzë u primë cacciatórë e córrë bèllë dërittë dërittë addò issë, ma quištë nnë sparavë. Mó quill’autë c’assištèa a la scéna ncumënzàttë a dì’: sparë a chi aspiéttë! sparë ca së no nn’u accuoglië cchiù!
‘Štu cacciatorë ch’éva unë nuóvë dë la cumpagnija, z’éva fattë piglià dall’émóziónë e nn’éva capacë dë sparà. Ma sëntènnë a u cumpagnë chë ru ‘nvugliavë a sparà, ‘mmënàttë na bòtta in ritardë e pigliattë u cignalë ‘é štriscë.
Va pë mmënà la séconda botta e invécë dë piglià u cignalë , accòglië u cane ‘é Francischë e mànnë purë cacché ramaglia mmiéz’a lë cossë d’u cumpagnë
appuštatë arrét’a la rocchia.
Figuratëvë u casinë e lë chiacchiërë chë succërènnë! ‘Ncumënzannë tuttë a pigliarzëla k’u cumpagnë ch’éva purtatë a quissë nuovë elemèntë…U casinë ca succërèttë nzë po’ pròipa arràccuntà.
Mo, pë vë la fa brévë, è cèrtë ca quillu juornë u cignàlë jèttë buonë e Francischë a u poštë ‘é rëtërarzë com’al solito kë ddu’ cignalë, zë rëtërattë a la casa kë nu canë ‘é ménë, la ‘ncazzaturë e, pë nu pilë, u cumpagnë suo’nn’ha pèrzë na palla.
Grande fu  la soddisfazione della cumpagnija ‘é Minghe, cacciatori a Francischë cuncurrèntë, ché da quillu juornë mëttènnë nomë a u mëraculatë: Giuannë Sènzapallë.

( Nu jéuzaruolë a Napulë)

Štaséra, Vittorië ha raccuntatë nu fattariéllë ca ci ha dëvërtitë assàië.
U fattë dicë ch’è succiéssë avéramèntë, ma nisciunë cë crédë. Sëntitë:
Ndré’ éva nu giovënë ‘é Jéuzë e éva jutë a Napulë a fa ciértë spésë.
Primë ‘é partì avèa addummannatë a u cumparë suo’ andò zë putèa magnà la pašta e fasciuolë fattë pròipa a la napulitanë e u cumpare lë ‘nzignattë nu rištorantë chë štèa vicinë all’UPIM, rént’a chélla piazza faccë fruntë a la staziona céntralë ‘é Napulë. U nomë d’u patronë nnë më vè amméntë, a ‘štu mumèntë… ma là cë jiënë a magnà tuttë lë cummërciantë ‘é Campuaššë, sia pëcché tënèa la robba bona e sia pëcché nn’acchiappavë ‘ngannë c’u priézzë.
Ndré’, ròppë fattë lë fattë suo’, va e éntra ‘ént’u localë, saluta e subbëtë zë l’apprësènta nu camëriérë e u fa assëttà a nu taulë. Lë sištéma lë pusatë, la salviétta e lë bucchiérë e addummannë chë zë vo magnà, dicènnëlë tuttë lë spécialità dë la casa:” Tenimme spaghette a vongole verace, linguine allo scoglio, lasagne, bolognese, purpe all’acqua ‘e mare, purpe affucate, frittura e…”  Vištë ca u cameriérë nnë la funija dë parlà, Ndré’ auzë u ditë pë ru
fa šta zittë e dicë in jéuzaruolë štrittë “ vóje paèštë e fàséulë”, ma u dicèttë proprië accusì štrittë ca u camëriérë nnë capèttë niéntë e zë në jèttë.
Doppë nu bèllë pòchë, z’avvicina n’àutu camëriérë e rëncumènzë a rëpétë “ Tenimme spaghette a vonghele, linguine allo scoglio, purpe affucate, branzine all’acqua pazza…” e Ndré’ auzë n’auta vótë la manë e rëpétë” Vóglië taccozzë e faséulë” e  dicë purë “ i’ pàévë” e fa sëntì u rumorë dë lë soldë rént’a la sàcca.
‘Ssu camëriérë zë në va e va addò u patrónë e lë ricë:” Don Genna’ là ce sta ‘no giapponese, i’ nne capische che vo”. Don Gennarë chiamë u camëriérë cchiù anzianë e dicë “ Pašca’ va a veré che vo’ o giapponese a u nummere cinche”; là lë taulë évënë numëratë.
Pašcalë u camëriérë va da Ndré’ e rëncumènza la poésia, pérò ‘šta vota dicë lë piétanzë in inglésë. Funitë ‘e parlà, Pašcalë z’accorgë ca Ndré nn’ha capitë niéntë e cérchë dë farzë capì a ségnë e parolë mištë dë napulitanë, italianë e inglésë e francésë.
Mó Ndré’ pënzannë ca nn’u vulissënë fa magnà pë paura ca nnë pajavë, datësë ca tënèa na sacchétta chiéna chiéna ‘é soldë spiccë da cinchë e da diécë lirë e purë cacché cinquanta lirë, ‘ncumènza a fa sunà la sacca d’u cauzonë chë lë munétë e po’ rëpétë a don Pašcale u camëriérë “ i’ pavë, siéntë siéntë qua ténghë i séoũldë”. Mó u camëriérë capiscë ca éva èssë’ italianë e addummànnë: “ Paisà ma donda sitë?”. E Ndrè rësponnë “ so’ dë Campuaššë. I’ pavë “ e fa nëchëlijà lë soldë rént’a la sacca.
Don Pascalë u camëriérë fa “ Mannaggia a Ma’.. ( e zë moccëchë nu ritë). M’aìvënë rittë chë avàtë giapponésë, ‘lla maniatë ‘é ciuccë. Nèh paisà, chë vulitë magnà?”.
Ndré’ allora rëpétë ‘ntartagliannë  pë l’arràjatura “ È méz’ora chë chiédë nu piattë ‘é pastë e faséũlë”. “Vulissëvë pastë e fasciuolë?” addummannattë don Pascalë pë vërè s’avèa capitë buonë. E Ndré’ rëspunnèttë : sì, finàlmèntë nu crëštijanë chë capiscë!.
Don Pašcalë va da don Gënnarë e fa “ Ate e che giapponese don Genna’, chillë è nu cafonë d’è ppartë ‘e Cambuaššë e vo pastë e fasuolë.”
É accusì dòppë nu pòchë don Pašscalë lë portë nu bèllë piattë e paštë e fasciuolë, ma pròipa a la napulitanë, k’u codìddetto špruzzë.
A la fine Ndré’ rëpëtèttë purë u bbis ‘e paštë e fasciuolë e ‘ddummannattë u cuntë.
Don Pašcalë lë purtattë u cuntë e zë facèttë n’ata rësata pëcché Ndre’ pagattë lë 120 lirë , tuttë kë munétë da cinchë e diécë lirë e rèttë purë diécë lirë dë mancia a don Pašcalë, chš nnš mancattš e addummannà s’ éva jutë a pigliarlë a la chiésa tuttë ‘llë suldariellë spiccë. 

La sangiuannara caraštosa

Tuttë sannë ca lë sangiuannarë so’ caraštusë, specië së tiénnë da vennë o d’accattà caccosa. Zë dicë purë ca u sangiuannarë “ che na chënata de mëneštra zë vulessë accattà nu palazzë”.
Cënzënella, na femmëna chë šta a parzënaulë da ciertë massarë amicë mie’ de San Giuannë, sëntennë arraccuntà da Devota, la serva d’u miérëchë ca quištë avea accattatë pë cientëcinquantamila lirë nu cëlluccë, appëzzattë buonë lë récchië e ‘ncumënzattë a fa millë pënzierë. Pënzava Cënzënella:Së hannë vënnutë nu cëlluccë pë tantë, allora pë nu jalluccë quandë me darannë? ..e pë nu viccë sicurë më darannë trecientëmila lirë.
Štu pënzierë la facettë šta sveglia tutta la nottë e appena cantattë u ‘allë zë auzattë, pigliattë na vëntana d’ovë e nu viccë e zë avviattë pë la mulattiera pë Campuascë pë vénnë u viccë, tutta cuntenta e spëranzosa.
Arrëvata ca fu a lë primë casë dë via Piavë, Cënzënella vënnettë subbëtë la vëntana d’ovë e ‘ncumënzattë a ‘ddummannà a la genta s’avèanë bbesuognë d’accattarzë u viccë.
Cchiù de cacchërunë zë fërmava a parlà, ma appena sëntijënë la sunata, zë la squagliavënë spavëntatë da u priëzzë.
Dopë ca avèa juta girë pë nu parë d’orë, finalmentë Cënzënella ‘ncoccia a nu signorë che jva gudènnë propria nu viccë pë fa na fèšta.
‘Ncumënzannë a trattà, ma Cënzënella nën vulèa capì raggionë, pënzava ca u signorë la vulèa cuffijà.
Štènnë a trattà quascë pë na vëntina ‘e mënutë, ma ognunë éva fermë a la posiziona so’: Cënzënella a trecientëmila lirë e u signorë a cientëcinquantamila lirë, quannë u signorë, spaziëntitë fa n’utëma propošta a cientësëssantamila lirë dicènnë purë ma ‘ssu viccë nën fussë mica  nu vëtiellë?
Cënzënella, tutta rësëntita arrëspunnettë ma a chi vuo’ cuffià, s’ajérë, proprië qua, a Campuascë, hannë pajatë nu cëlluccë cientëcinquantamila lirë e tu mo  vilissë u viccë pë tantë?
U signorë chë capèttë la štubbëdëtà dë la femmëna rëspunnèttë ma u cëlluccë canta!
E Cënzënella toma toma, senza scumbonnërzë, rëbbattettë e u viccë mijë pènza!